Μια αγάπη πιο αξιοπρεπής

 Από την εισήγηση της P. Bosquin-Caroz για το Συνέδριο της ΝΛΣ, εξετάζω την ακόλουθη πρόταση: «Στο Σημείωμα προς τους Ιταλούς, ο Λακάν θα εκφράσει την ευχή η ψυχανάλυση «να διευρύνει τους πόρους χάρη στους οποίους αυτή την οχληρή σχέση θα κατάφερνε κανείς να τη βάλει στην άκρη ώστε να κάνει την αγάπη πιο αξιοπρεπή από την πληθωρική φλυαρία που συνιστά μέχρι σήμερα».[1]

Η κεντρική θέση του Λακάν είναι ότι «η αγάπη δεν μας κάνει ένα με τον άλλον». Επιστημική, λέει τι δεν μπορεί να είναι ο έρωτας από τη σκοπιά της ψυχαναλυτικής γνώσης. Ηθικά, δηλώνει τι δεν πρέπει να είναι.

Παρά τις ακραίες μορφές που παίρνει ενίοτε ο «συνενωτικός έρωτας» όπως υπογραμμίζει ο Ζ. Α. Μιλέρ [2], είτε πρόκειται για έρωτα-πάθος, είτε για ερωτική τρέλα, είτε για παραληρηματική ερωτομανία, το γεγονός παραμένει ότι η συγχώνευση των δύο σε ένα είναι, αυστηρά μιλώντας, αδύνατη: λογικά αδύνατη. Η απόλαυση είναι από την ίδια τη φύση της απόλαυση Μια [«jouissance Une»], πράγμα που σημαίνει ότι είναι αναπόφευκτα συγκεκριμένη για κάθε άτομο. Η αγάπη είναι ουσιαστικά (a)mur, ο τοίχος που χωρίζει. Αυτό αποτελεί το πραγματικό του έρωτα το οποίο δηλαδή αποκλείεται να γίνεται διαφορετικά. Ο έρωτας - πάθος προκαλεί μόνο την ψευδαίσθηση του αντιθέτου.

Συμβαίνει ένας τρόπος απόλαυσης να είναι κοινός για πολλούς. Η σχέση που σχηματίζει τότε αποτελεί κυριολεκτικά σχέση μη-σχέσης. Η σχέση δύο απολαύσεων δεν είναι ποτέ ολοκληρωτική. Είναι περιορισμένη, τυχαία, σχετική και παροδική. Στην ουσία είναι ενδεχομενική. Το ενδεχομενικό δεν παύει να υπόκειται στον κανόνα του αδύνατου.

Έτσι δρα ο έρωτας όταν προκύπτει. Είναι η αγάπη ως συμβάν. Στην ουσία ο έρωτας είναι σύμπλεγμα δύο απολαύσεων που δένονται μεταξύ τους. Ο κόμβος είναι συμπτωματικός, και ο έρωτας δεν είναι τίποτε άλλο παρά αυτός ο «διασυμπτωματικός» κόμβος [intersymptomatique].[3]

Το να αγαπάς είναι πράγματι αναπόφευκτα να απολαμβάνεις να αγαπάς. Η αγάπη είναι απόλαυση. Ο Φρόυντ τοποθέτησε τη σεξουαλική λίμπιντο στην καρδιά των δύο ρευμάτων, του τρυφερού και του αισθησιακού, που έβλεπε να συνυφαίνονται στον έρωτα. Ο Λακάν κάνει το ίδιο, παίρνοντας ως μάρτυρα τη γλώσσα που μας κάνει να λέμε σε κάποιον «σ' αγαπώ», όπως ακριβώς λέμε «αγαπώ το αρνίσιο φρικασέ». «Θα σε φάω», ψιθυρίζουμε ακόμα, και με τι αγάπη, στο βρέφος που μας κάνει να λιώνουμε. Αυτό το οικουμενικό γεγονός δείχνει πως η ενόρμηση βρίσκεται στην καρδιά του μεγαλειώδους. Τυχαίνει να φοβηθεί και θέλει να προστατευθεί με κάθε τρόπο (έναυσμα της βρεφικής νεύρωσης).

Επομένως το να αγαπάς κάποιον δεν μπορεί να σημαίνει ότι «φτιάχνουμε ένα μαζί». Το να το ισχυριζόμαστε σημαίνει ότι δε θέλουμε να γνωρίζουμε τίποτα από το πραγματικό της Μιας απόλαυσης, η οποία μας κάνει εξόριστους χωρίς επιστροφή. Είναι η άρνηση (νεύρωση), η απάρνηση (διαστροφή) ή η διάκλειση (ψύχωση). Η αθλιότητα του έρωτα (η «αναξιότητά» του) όταν υποχωρεί μπροστά στο πραγματικό μας ως απολαμβάνουσες ουσίες. Ιδού λοιπόν η πρόκληση: πώς θα φτιάξουμε ένα σύμπτωμα αντάξιο της υποκειμενικής παραδοχής της τρύπας που υπάρχει στο συμβολικό όπου δεν γράφεται η σεξουαλική σχέση;

Το να μιλήσουμε για αγάπη θα μπορούσε τότε να ξεφύγει από την «αφθονία της φλυαρίας»[4] και την ύβρη του μπλα-μπλα, οι οποίες δεν αποκλείουν άλλωστε ούτε την ηλιθιότητα ούτε την αχρειότητα[5] ως άμυνα και καταφύγιο μπροστά στο αδύνατο να ειπωθεί. - Η αχρειότητα αφορά ρητά, διευκρινίζει ο Λακάν, τον «ηθικο-θρησκευτικό» λόγο αυτών των «γλυκομίλητων [ψυχαναλυτών][6] που μας λένε ότι η γεννητική ωριμότητα είναι ο τόπος της δωρεάς» [7] - και κατά συνέπεια ότι η ολοκληρωμένη αγάπη είναι το δόσιμο του εαυτού.[8]

Αναφορές

[1] Λακάν Ζ., «Σημείωμα προς τους Ιταλούς», Κείμενα για τη Σχολή, μτφρ. Νασία Λινάρδου και Ρεζινάλντ Μπλανσέ, Εκκρεμές 2013, σ. 20.

  Βλ. Παρουσίαση του θέματος του Συνεδρίου από την Patricia Bosquin-Caroz, Οι οδυνηροί έρωτες, https://www.amp-nls.org/wp-content/uploads/2024/05/FR.-PBC-ARGUMENT-NLS-2025-VF.pdf

[2] Βλέπε το σχόλιο του J-A Miller «Pourquoi faut-il rendre l'amour plus digne» στην εκπομπή που μεταδόθηκε στο Lacan Web TV (LWT) στις 25/06/2023 αφιερωμένη στο «Réinventer la passe».  https://youtu.be/pINgqCQrEfc?si=LdVtGhOCa2qk314x- 13ο λεπτό της εκπομπής.

[3] Lacan J., « Conclusions du IXe Congrès de l’École freudienne de Paris » (1978), La Cause du désir, no 103, 2019, p. 23.

[4] Λακάν Ζ., «Σημείωμα προς τους Ιταλούς», Κείμενα για τη Σχολή, μτφρ. Νασία Λινάρδου και Ρεζινάλντ Μπλανσέ, Εκκρεμές 2013, σ. 20.

[5] Λακάν Ζ., «[…] αχρείο, όπως όταν μιλάμε για αγάπη στην ψυχανάλυση […]», «Μιλάω στους τοίχους», μτφρ. Νασία Λινάρδου-Μπλανσέ, Εκκρεμές 2015,  σ. 142.

[6] Ο Λακάν επέκρινε επανειλημμένα  και δριμύτατα τις εν λόγω θέσεις του Sacha Nacht και του Maurice Bouvet μεταξύ άλλων.

[7] Λακάν Ζ., Το Σεμινάριο, 10° Βιβλίο, «Το Άγχος», μτφρ. Συλλογικό, Εκκρεμές 2024, σ. 61.

[8] Στο ίδιο.